De internationale Pugwash organisatie is ontstaan als antwoord op het Russell-Einstein manifest van 1955 waaruit op de voorpagina geciteerd is. Met dit manifest als grondslag werd Pugwash opgericht in 1957. Eén van de initiatiefnemers van toen was Joseph Rotblat, voormalig secretaris-generaal en president, thans 94 jaar oud en nog immer zeer actief. Zoals bekend ontving hij in 1995 samen met de Pugwash organisatie de Nobelprijs voor de Vrede als erkenning voor het belangrijke werk aan ontwapening in het algemeen en kernontwapening in het bijzonder. De ondertitel van Pugwash is niet voor niets “Conferences on Science and World Affairs” met thema’s die sedert ruim tien jaar breder zijn dan die van ontwapening alleen. Energie en milieu, en ook andere thema’s van wereldbelang staan op de agenda. In dit kader kunt U in deze Nieuwsbrief lezen over de workshop Sharing the Planet’. De grootste algemene jaarlijkse conferentie telt altijd tussen de honderd en tweehonderd deelnemers.
Dit jaar was het een quinquennial (lustrum) conferentie gehouden in Californië, dichtbij San Diego van 10 tot en met 14 augustus 2002. Er waren, inclusief ondergetekende, vijf Nederlanders aanwezig. Het schema van de conferentie bestaat ruwweg deels uit plenaire toespraken en deels uit zittingen van (ditmaal) zeven verschillende werkgroepen met specifieke thema’s. Zelf zat ik in de werkgroep “Eliminating Nuclear Weapons”, voor mij een niet gemakkelijke keuze ten opzichte van een tweede werkgroep met het thema “Military and Civilian Uses of Space”, waarin de dreigende militarisering van de Ruimte door de Verenigde Staten het belangrijkste thema was.
De werkgroep nucleaire ontwapening
Eerst iets over mijn werkgroep. Het zal niemand verwonderen dat de discussies zich voltrok in een uiterst negatief klimaat. Sinds 1996 is steeds duidelijker geworden dat de euforie over de nucleaire ontwapening rond 1990 voorbij is. Stokkende ontwapening, het om zeep helpen van het Kernstopverdrag door de Amerikaanse Senaat, het opzeggen van het ABM Verdrag door de regering Bush, en een nieuwe Presidential Directive – die de mogelijkheden voor het daadwerkelijk gebruik van kernwapens drastisch verruimt – zijn een paar negatieve mijlpalen. Bovendien zijn deze veranderingen omgeven door diverse Amerikaanse beslissingen die een grote afkeer verraden om de opbouw van het internationale recht te steunen of die zelfs verraden dat men hieraan geen enkele boodschap heeft. In een dergelijk klimaat sta je in feite met de rug tegen de muur. Daarmee wordt de militarisering van de hedendaagse Amerikaanse politiek het grootste punt van centrale zorg.
Ik kon me goed vinden in de nadruk op het recht en de ethiek in de huidige omstandigheden die zowel door Joseph Rotblat als de Canadese oud-ambassadeur Douglas Roche werden gelegd. In een tijd dat vrijwel alles je uit handen wordt geslagen, is het goed om met overtuiging en standvastigheid vast te houden aan de twee genoemde principes. Voorstellen in de sfeer van een onsje minder zijn niet relevant. Het gaat erom of de Verenigde Staten erin slagen het kernwapen als een (voor zichzelf) algemeen geaccepteerd wapen erkend te krijgen, of dat de internationale gemeenschap de rug recht houdt en keihard de implementatie van artikel VI van het Non-Proliferatieverdrag (NPV) blijft eisen. In dat artikel beloven de vijf erkende kernmachten te goeder trouw te onderhandelen over te gaan tot kernontwapening en daar ook zo spoedig mogelijk toe over te gaan.
Met betrekking tot ethiek geldt nog immer dat gebruik van en dreigen met kernwapens tot niet-legale praktijken behoort in het kader van het international recht. Er werd algemeen gevreesd dat als de Verenigde Staten zou overgaan tot het hervatten van kernproeven, dit wel eens het einde van het NPV zou kunnen betekenen. Het zoveelste verdrag dat door toedoen van de VS schade ondervindt.
De plenaire zittingen; Perry
Eén van de meest opmerkelijke plenaire zittingen was die met de oud-minister van defensie William Perry uit de Clinton regering. Er werd gefluisterd dat hij de zoveelste keus was, maar dat kan ik me gezien zijn vroegere positie niet voorstellen. Wie de illusie zou hebben dat pas met de regering Bush de haviken hun kans hebben gekregen, kon die gedachte meteen bijstellen. Perry prees onverdroten de geweldige technologische ontwikkeling van het defensieapparaat en riep de aanwezigen op waar mogelijk daartoe bij te dragen. Ik denk dat weinigen zich daartoe aangesproken voelden. Gelukkig kreeg hij in de discussie stevig van repliek, maar het is kennelijk symptomatisch voor dergelijke heren om daar niet echt op in te gaan, maar om die repliek met de nodige arrogantie te kleineren. Op een vraag naar het imperialistische gedrag van de VS op het wereldtoneel, haalde hij oud-premier Rabin van Israël aan die van mening was dat de VS geen imperialistisch gedrag verweten kon worden. Einde discussie.
Pervez Hoodbhoy
Een openbaring was een dubbele bijdrage van een nieuw Pugwash lid uit Pakistan, de natuurkundige Pervez Hoodbhoy. Hij ontpopte zich als een uiterst genuanceerd denker over het nucleaire conflict tussen Pakistan en India en heeft zich in eigen land beijverd voor het maken van een voorlichtingsfilm over de gevolgen van een nucleaire catastrofe. Deze film werd ook getoond. Er blijkt in beide landen een volstrekt gebrek aan kennis hierover te bestaan bij de bevolking. Velen zijn zich niet eens bewust van de gevaren waaraan ze blootstaan. Ze zijn slechts bezig met dagelijks te overleven.
Maar hij rapporteerde ook een grote minachting bij beide regeringen voor wat betreft de mogelijke gevolgen van een kernoorlog voor de eigen bevolking, laat staan van die van het buurland. Uit alles blijkt: de nucleaire drempel in Zuid-Azië is bijzonder laag! Zijn genuanceerde bijdrage stak schrijnend af tegen de inbreng van de Indiase delegatie. Deze bestaat helaas slechts uit haviken die voluit de nucleaire politiek van hun land verdedigen. Binnen Pugwash is de eenzijdidheid van de Indiase delegatie een groot probleem. Het doet sterk afbreuk aan de grondgedachte van Pugwash dat wetenschappers van vijandige landen bruggen slaan naar elkaar en naar de eigen regeringen om zo een conflict dichter bij een oplossing te brengen. Laten we over één ding duidelijk zijn: de recente nucleaire escalatie in Zuid-Azië is begonnen met de kernproeven van India in mei 1998. Opnieuw bleek (ik had het eerder ook reeds opgevangen) dat er indertijd heftig is gediscussiëerd in Pakistan over het dilemma het Indiase voorbeeld te volgen, of alsnog af te zien van kernproeven. Een vanzelfsprekend feit zijn de proeven van Pakistan geenszins geweest.
Een tweede bijdrage van Pervez Hoodbhoy ging over de Islam. Ook daarin was hij uiterst kritisch over de eigen politiek-religieuze ontwikkelingen. Hij hield ons voor dat de Islam in het begin van zijn bestaan (van de achtste tot dertiende eeuw) een ontwikkelde en ook tolerante periode heeft doorgemaakt, bijvoorbeeld in Spanje. De Islam is zijns inziens in verval geraakt doordat het geen ontwikkeling als Europa heeft meegemaakt in de Verlichting met een scheiding van religie en staat, uiteraard met wederzijdse beinvloeding, maar zonder primaat van de kant van de godsdienst. Hij pleit voor een gelijksoortige ontwikkeling binnen de Islam. En passant deelde hij nog een gevoelige tik uit aan de VS. De eerste moslimleiders na de Tweede Wereldoorlog waren in feite seculiere leiders, niet gestuurd door imans of andere moslimleiders. Mede door toedoen van de VS zijn ze uitgeschakeld. De nieuwe generatie, in het bijzonder de terroristen, ontlenen hun opdracht, terecht of ten onrechte, direct aan de Islam en maken daarmee deze Islam voor eigen wereld en het Westen tot een probleem.
De nieuwe en oude president
De nieuwe president van Pugwash voor de komende vijf jaar, de Indiaer Swaminathan gaf ook acte de presence met een lezing vanuit zijn vakgebied over de wereldvoedselsituatie. Hij liet duidelijk tot uiting komen dat in veel landen, waaronder India de voedselproductie per ha significant is toegenomen in de vorige eeuw. Maar nog steeds is een goede verdeling over de aarde het grote probleem.
Ook de scheidende voorzitter Michael Atiyah gaf een bemoedigende slotboodschap. Daarin stelde hij central een oude en helaas nog steeds zeer relevante boodschap binnen Pugwash:
“Remember your humanity”.
door Bart van der Sijde