Het is niet mijn bedoeling om het nut of de noodzaak van het bevorderen van innovatieve technologisch ontwikkeling in twijfel te trekken. Wel meen ik dat het vertrouwen dat veel mensen hebben in de mogelijkheid om milieu- en andere problemen met uitsluitend technische middelen op te lossen sterk gerelativeerd moet worden.
Het gaat mij er om duidelijk onderscheid te maken tussen menselijke problemen en technologische problemen. En evenzeer als het oplossen van een menselijk probleem niets bijdraagt aan de technologie, kan men er zeker van zijn dat als er een menselijk probleem bestaat, geen technologisch middel het kan verhelpen.
Zo’n bewering zal bij sommigen overkomen als een brevet van onvermogen. Dat is het allerminst. Het gaat erom dat men niet de verkeerde medicijn aan een patiënt moet toedienen. Maar toch is dat juist wat in onze sterk technologisch gerichte samenleving vaak gebeurt. Dit komt omdat in onze samenleving de overtuiging diep is geworteld dat er geen euvel bestaat, zelfs zou kunnen bestaan, dat technologie niet kan laten verdwijnen. Als er iets mis is dat om een oplossing vraagt, is “high-tech” het magische sleutelwoord geworden. Dit is een uitermate verleidelijke mythe, omdat het ons ervan ontlast serieus te zoeken naar de oorzaken van onze problemen. Maar zonder naar oorzaken te zoeken, los je geen echt probleem op. En de problemen zijn echt.
Eén voorbeeld van een menselijk probleem is het geloof in eindeloze groei. In onze samenleving leeft de overtuiging dat er almaar meer en meer van alles moet zijn. Dit wordt concreet uitgedrukt in termen van economische groei, die onder economen de rol van een religieus dogma speelt. Dat productie en consumptie eindeloos kunnen groeien is een absurd idee. Dit wordt goed gepraat door te wijzen naar nog zo’n religieus dogma dat technische innovatie ieder probleem zou kunnen oplossen. Het gebeurt dan dat veel innovatieve verbeteringen in de techniek niet worden benut om het milieu minder te belasten bij gelijkblijvende economische activiteit, maar juist andersom wordt geredeneerd in de trant van, ‘nu kunnen we met gelijkblijvende milieubelasting meer consumptieve vraag ontwikkelen’.
Dit is een heilloze weg die geen enkel uitzicht biedt op vermindering van de torenhoge belasting van het milieu zoals die vandaag de dag door onze aan technologie verslaafde samenleving wordt veroorzaakt. Wat is dan het antwoord? Het juiste antwoord is totaal af te zien van de economische groeitheorie om over te gaan op een “economie van het genoeg” (Bob Goudzwaard) als genoemd in het bovenstaande stuk over de “Groot-inquisiteur”. Men (de politiek) deinst daarvoor terug omdat het “politiek-onverkoopbaar” is en kiest in plaats daarvan voor de gemakkelijke weg van geloof, geloof dan in de technologie. Ook zonder groei is de milieubelasting nu al veel te hoog met als meest in het oog springende oorzaken:
- er wordt teveel energie gebruikt
- er wordt teveel auto gereden
- er wordt teveel gevlogen
- er zijn teveel mensen
Dit zijn allerminst technologische problemen maar problemen veroorzaakt door menselijk gedrag. Zoals in het stuk hierboven over de “Groot Inquisiteur” werd gesteld, konden onze grootouders in tevredenheid leven met minder of geen van deze “tevelen”. Wij moeten dat opnieuw leren. Zo en niet anders kunnen wij uit onze problemen komen. Innovatieve en duurzame technologie is nodig maar zal wat het milieu betreft geen zoden aan de dijk zetten totdat de mens er van overtuigd raakt dat die technologie niet gebruikt mag worden als excuus om van alles meer te consumeren maar dat in plaats daarvan de mens leert om met minder beter en tevreden te leven.
door Philip B. Smith